Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie

80-lecie urodzin Rafała Olbińskiego

Carmina Burana

Carl Orff

Kantata sceniczna oparta na średniowiecznym zbiorze pieśni Carmina Burana (codex buranus)

Czas trwania: 70 minut

Reżyseria i choreografia
Inga Pilchowska

Scenografia
Katarzyna Gabrat-Szymańska

Kostiumy
Agata Koschmieder

Multimedia
Karolina Jacewicz

 Joanna Moskowicz (sopran)
Alicja Węgorzewska (mezzosopran)
Rafał Tomkiewicz (kontratenor) 
Damian Wilma (baryton)

Zespół Wokalny Warszawskiej Opery Kameralnej
Dyrygent
Krzysztof Kusiel-Moroz

Fortepian
Marta Kostrych, Olha Bilas

Perkusja
Stanisław Skoczyński
Stanisław Halat
Anna Górna

Kotły
Krzysztof Niezgoda

Tancerze:
Karolina Banaszek, Joanna Lichorowicz-Greś, Jakub Jóźwiak, Szymon Osiński, Mirosław Woźniak

O Fortuna! akordy, które wielu krytyków określa mianem nie tylko przytłaczających, ale wręcz miażdżących słuchacza, dźwięki otwierające Carmina Burana Carla Orffa, to już nie tylko wizytówka kompozytora, ale wręcz ikona kultury i popkultury.

Z jednej strony to przede wszystkim opowieść o miłości – również tej od pierwszego wejrzenia: o natychmiastowym zauroczeniu niemieckiego kompozytora Orffa zbiorem średniowiecznych wierszy, na który natrafił w antykwariacie w 1934 roku. Wierzyć się nie chce, ale wśród źródeł pochodzenia tekstów to najpewniejsze prowadzi do goliardów – młodych, ubogich studentów i duchownych, którzy podróżowali po Europie pisząc biesiadne piosenki, romantyczne ballady, satyryczne piosenki o Kościele jak również – co oczywiste – pieśni głęboko odwołujące się do wiary, w tym ekshortacje. Ich dorobek był obszerny, choć w większości anonimowy; a same Pieśni z Beuern (Codex Buranus) zostały napisane łaciną jak również językiem wysokoniemieckim i starofrancuskim między 1220 a 1250 rokiem.

Z 315 pieśni, nazywanych wprost bluźnierczymi, zawartych w Codex Buranus, Orff wybrał tylko 24 (z repryzą), dzieląc je na pięć części, dając nam coś, co nazwał „kantatą sceniczną”. Obejmowały takie tematy, jak radości i cierpienia miłości, piękno przyrody wiosną i grzeszne przyjemności związane z alkoholowym uniesieniem.

Gdy pierwszy raz wykonano dzieło, we Frankfurcie nad Menem 8 lipca 1937 r., Carl Orff nie był powszechnie znany. Dyrygent i wielki pedagog (otworzył w 1924 roku szkołę poświęconą nauczaniu tańca i muzyki, w której zastosował Orff-Schulwerk, autorską metodę nauczania muzyki opartą na intuicji, grze i improwizacji) był pasjonatem renesansu (dokonał transkrypcji kilku dzieł Claudia Monteverdiego), co – jak sam wspominał – miało wpływ na jego późniejsze kompozycje. Carmina Burana okazała się punktem zwrotnym w jego życiu i twórczości. Nie była to – co istotne, i w czym upatruje się źródła sukcesu – transkrypcja średniowiecznych melodii, ale oryginalna kreacja, sygnalizująca narodziny nowego języka muzycznego i teatralnego u czterdziestokilkuletniego kompozytora. Co ciekawe, kilka dni po ogromnym sukcesie, którym był premiera, Orff poprosił swojego wydawcę, aby łaskawie zniszczył wszystko, co napisał wcześniej.

Co ciekawe, sam sukces Carmina Burana okazał się – jak nazywają to biografowie kompozytora – „obosieczny mieczem sukcesu”. Melomani zasłuchani w dzieło, najczęściej nie wiedzą, że jest ono częścią trylogii kantat Trionfi – Trittico teatrale. Pozostałe 2 kantaty to Catulli Carmina” (Pieśni Katullusa) i Trionfo di Afrodite (Triumf Afrodyty). Te „triumfy” to nic innego jak apoteoza miłości, w dużej mierze zaczerpnięta z wierszy rzymskiego poety Katullusa i greckiej poetki Safony. Co ważne, nie są to opery, ale kantaty sceniczne: zamiast jednej fabuły, z początkiem i końcem, są one zbudowane wokół serii muzycznych tableaux, bywa, że bardzo krótkich, w których starożytny lub średniowieczny język ma pierwszeństwo przed tradycyjnym rozwojem fabuły.

Sam Orff stwierdził, iż: Jak zawsze, mój styl muzyczny podążał za słowami.

Niestety, wspomniany miecz obosieczny dotyka całości dzieła, bowiem sława O Fortuna! kradnie popularność nie tylko całemu cyklowi ale i pozostałym częściom Carmina Burana.

Dzięki temu arcydziełu, Carl Orff odwrócił się od modernistycznych ruchów, tworząc kanon, tyleż łatwy do zidentyfikowania, co wysoce oryginalny. Bogate rytmy z naciskiem na rozbudowaną sekcję perkusji, oryginalne harmonie, elegijne teksty stworzyły wielką muzyczną epopeję, która zachwyca pomimo upływu czasu. Jest też jedną z najczęściej przerabianych i anektowanych kompozycji w kulturze masowej: od filmów, programów telewizyjnych, reklam po gry komputerowe. Dochodziło nawet do sporów sądowych, bowiem popularność Carmina Burana sprawiała, że wielu traktowało kompozycję jako temat tradycyjny, wywodzący się z muzyki dawnej, nie objęty prawami autorskimi.

Warto wiedzieć, że dzieło uplasowało się w 2020 roku na 144. miejscu w Hall of Fame Classic FM.

„Tematyka poruszana w Carminie pozostaje dość podstawowa: miłość, pożądanie, przyjemności picia i wzniosłe nastroje wywołane wiosną. Te prymitywne i uporczywie aktualne tematy są ładnie kamuflowane przez łacińskie i staroniemieckie teksty, więc słuchacz może rzeczywiście udawać ignorancję, słuchając tekstów praktycznie adresowanych do dorosłych (Veni Veni Venias! Chodź, chodź, chodź teraz!). Sama muzyka przeskakuje między potężną mocą a pojedynczym głosem, z łatwością przeciwstawiając majestat i intymność.”

„Podążam szeroką ścieżką, jak droga młodości, oddaję się występkowi nie zważając na cnotę, bardziej pragnę przyjemności ciała niż zbawienia, moja dusza jest martwa, więc zajmę się ciałem” – Carl Orff.