XI Festiwal Oper Barokowych

Zamek Królewski w Warszawie

Johann Sebastian i Johann Christoph Bach

Motety

Program:

Johann Christoph Bach

“Ich lasse dich nicht”

Johann Sebastian Bach

BWV 227 „Jesu, meine Freude‘‘ („Jezu, ma radości”)

*** przerwa *** 

Johann Christoph Bach

“Fürchte dich nicht”

Johann Sebastian Bach

BWV 226 B-dur „Der Geist hilft unsere Schwachheit” („Oto duch dopomaga naszey niemocności’’)
BWV 229 g-moll „Komm, Jesu, komm“ („Przyjdź, Jezu, przyjdź”)
BWV 228 A-dur „Fürchte dich nicht“ („Nie trwóż się, iżem Ia przy Tobie”)

WYKONAWCY:

Soprany
Magdalena Pikuła, Sylwia Stępień
Alty
Paulina Łysikowska-Dorocka, Ewelina Rzezińska
Tenory
Tomasz Grygo, Aleksander Słojewski
Basy
Łukasz Górczyński, Bartosz Lisik

Zespół Wokalny Warszawskiej Opery Kameralnej

Karolina Szewczykowska – wiolonczela
Justyna Rekść-Raubo – viola da gamba
Paweł Muzyka – violone
Henryk Kasperczak – teorba
Krzysztof Marosek – pozytyw

Dyrygent
Krzysztof Kusiel-Moroz

Motety Jana Sebastiana Bacha, jak również dzieła Johanna Christopha Bacha utrzymane w tej samej formie, trudno oceniać inaczej, jako fenomen muzyki nie tylko okresu Baroku, ale arcydzieła sztuki, które nigdy nie straciły nic na popularności. O ile wiele dzieł Lipskiego Kantora popadło w zapomnienie i powróciło na koncertowe afisze dopiero w XIX i XX wieku, o tyle motety cały czas były wykonywane. Co zatem stoi za tym fenomenem, co sprawia, że mówimy wręcz o genialności motetów bachowskich w kontekście nie tylko Jana Sebastiana, ale innych członków jego muzykalnej, wielopokoleniowej rodziny, z obecnym w programie tego koncertu Johannem Christopherem (1642–1703) włącznie?

O bachowskich motetach tyle samo wiemy ile jest niepewności co do ich całkowitej liczby (przyjmuje się, że znaczna część nie dotrwała do naszych czasów). Te koronne, to BWV 225-230, to one posiadają potwierdzone źródło pochodzenia, choć poddaje się wątpliwości pochodzenie motetu „Lobet den Herrn, Alle Heiden” (BWV 230). Co więcej, cały czas trwają dyskusje co do trafności przypisania niektórych motetów Lipskiemu Kantorowi, gdy część muzykologów widzi w nich styl charakterystyczny dla chociażby Johanna Christopha! A co o nim wiemy?

Johann Christoph Bach był niemieckim kompozytorem okresu baroku. Urodził się w Arnstadt, jako syn Heinricha Bacha (kuzyn Jana Sebastiana Bacha), był także wujem Marii Barbary Bach, pierwszej żony Jana Sebastiana Bacha, niestety, z perspektywy wieków często mylony jest z jego synem – Johannem Christophem Friedrichem Bachem. W rodzinie Bachów, Johann Christoph był szanowany jako kompozytor, często wręcz porównywany ze słynnym Janem jako: „/…/ tak samo dobry w wymyślaniu pięknych tematów w zespoleniu z głębokim tekstem, a komponował w stopniu, w jakim pozwalał na to smak epoki, w stylu galant i cantabile, niezwykle cennym i wartościowym.”. Od 20 listopada 1663 roku organista kaplicy zamkowej w Arnstadt, a w latach 1665–1703 (w drodze konkursu) w Georgenkirche (Eisenach, 10 grudnia 1665). Tam też dołączył jako klawesynista, do dworskiej kapeli w kaplicy książęcej. Jako kompozytor znakomicie prowadził nawet pięciogłosowe polifonie (był wirtuozem klawesynu i organów), a – co niezwykle istotne z punktu widzenia tego koncertu – niektóre z jego motetów włączał do repertuaru sam Jan Sebastian. Do naszych czasów zachowało się około 80 jego kompozycji, w tym gronie 12 motetów. W czasie koncertu zabrzmią jego pięciogłosowy motet ,,Fürchte dich nich’’ (a-moll) oraz ,,Ich lasse dich nich’’, motet na dwa czterogłosowe chóry, który pierwotnie został przypisany Janowi Sebastianowi Bachowi. Stało się tak, gdy został on po raz pierwszy opublikowany w 1802 roku. Około 1823 roku motet został opublikowany jako kompozycja Johanna Christopha Bacha, po czym jego przypisanie stało się przedmiotem wspomnianej dyskusji wśród uczonych. Dzisiaj przeważa opinia, iż część dzieła jest oryginałem Johanna Christopha (nie wykluczone, że w harmonizacji Jana Sebastiana), najwięcej wątpliwości odnosi się do drugiej jego połowy, co do której istnieje najwięcej wątpliwości, czy aby należy łączyć ją z Johannem Christophem.

Jan Sebastian Bach Motet BWV 226 B-dur „Der Geist hilft unsere Schwachheit” („Duch pomaga naszej słabości’’). Pochodzi z 1729 roku, oparty jest na Liście do Rzymian (8:26-27), trzeciej zwrotce hymnu Marcina Lutra „Komm, Helliger geis, Herre Gott”. Ten motet przeznaczony jest na dwa chóry czterogłosowe. „Jesu, meine Freude“ („Jezus, moja radość”), BWV 227, to motet w tonacji e-moll na pięć głosów partii wokalnych. Prawdopodobnie  został skomponowany w 1723 roku na pogrzeb Johanny Marii Käsin, żony lipskiego poczmistrza. Swój tytuł wziął od hymnu  „Jesus, meine Freude” Johanna Francka, który stanowi bazę tekstową. Zwrotki chorału przeplatane są fragmentami z Listu do Rzymian, a główna melodia chorałowa, na której opiera się kilka części, została napisana przez Johanna Crugera w 1653 roku.

„Fürchte dich nicht“ („Nie bój się”), BWV 228, to motet A-dur żałobny na podwójny chór z towarzyszeniem instrumentów. Dwuczęściowe dzieło czerpie swój tekst z Księgi Izajasza oraz hymnu Paula Gergardta. Uznaje się, że powstał w Lipsku w 1726 roku, choć nowsze badania mówią, iż pochodzi z okresu weimarskiego.

„Komm, Jesu, komm“ („Przyjdź, Jezu, przyjdź”), BWV 229 g-moll pochodzi z okresu Lipskiego i datuje się na lata 1731–1732.

Co ciekawe, nie znamy ostatecznego przeznaczenia samych bachowskich motetów, trudno jednoznacznie uznać, że służyły jako oprawa liturgii. Współcześni Bachowi uznawali motety za formę przestarzałą, stąd przekonanie, że w tym wypadku miały one charakter dydaktyczny.